Kiedy design łamie prawo – dark patterns w świetle przepisów

Czym są ciemne wzorce?

Ustalając, czym są dark patterns, nie możemy powołać się na żadną definicję legalną (czyli taką, która wynikałaby z obowiązujących przepisów) – ponieważ takiej, póki co, brak. Niemniej, mechanizmy te są rozumiane dość jednolicie, a za pojęciem „ciemnych wzorców” kryją się mechanizmy, które mają za zadanie wpłynąć na użytkownika i zmusić go do podjęcia niezamierzonej decyzji. Podobnie zjawisko to tłumaczy w swoich motywach akt o usługach cyfrowych (DSA). DSA, ujmując tę praktykę w kontekście projektowania stron internetowych, określa, że zwodniczymi interfejsami są „praktyki, które w istotny sposób zniekształcają lub ograniczają, celowo lub w praktyce, zdolność odbiorców usługi do dokonywania niezależnych i świadomych wyborów lub podejmowania takich decyzji”.

Zwodnicze interfejsy w DSA

Akt o usługach cyfrowych jest zresztą pierwszą regulacją wprost zakazującą tego typu praktyk, chociaż zakaz adresowany jest wyłącznie do pewnej grupy podmiotów, tj. platform internetowych w rozumieniu DSA. Jak bowiem wynika z art. 25 ust. 1, dostawcom takich platform nie wolno „projektować, organizować ani obsługiwać swoich interfejsów internetowych w sposób, który wprowadza w błąd odbiorców usługi lub nimi manipuluje nimi lub w inny istotny sposób zakłóca bądź ogranicza zdolność odbiorców ich usługi do podejmowania wolnych i świadomych decyzji”. Nałożenie ograniczenia wyłącznie na dostawców platform internetowych powoduje, że pierwszym krokiem analizy powinno być przesądzenie, czy dana strona internetowa będzie spełniała przesłanki takiej platformy. Pod uwagę trzeba wziąć także rozmiar przedsiębiorstwa dostawcy – DSA wyłącza bowiem spod zakazu podmioty spełniające określone kryteria wielkości.

Ciemne wzorce w RODO

Podmioty, którym uda się uniknąć ograniczenia z art. 25 ust. 1 DSA – czy to ze względu na charakter strony internetowej, czy też rozmiar – powinny pamiętać, że korzystanie z mechanizmów dark patterns może zostać zakwestionowane także z perspektywy przepisów dotyczących ochrony danych osobowych. W tym kontekście warto odwołać się do opublikowanych przez Europejską Radę Ochrony Danych Wytycznych 3/2022 w sprawie zwodniczych wzorów projektowych w interfejsach platform mediów społecznościowych. Wytyczne, wbrew swojej nazwie, stanowią wskazówkę nie tylko dla platform społecznościowych, lecz także są pomocne dla pozostałej części rynku cyfrowego, wymieniając przykłady ciemnych wzorców wątpliwych z punktu widzenia RODO i podpowiadając, jak unikać ich w praktyce. 

Zwodnicze interfejsy pod lupą UOKiK

Stosowanie dark patterns może także zostać zakwalifikowane jako nieuczciwa praktyka rynkowa, czyli jako praktyka sprzeczna z dobrymi obyczajami, która w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. To z kolei otwiera drogę do uznania tej praktyki jako naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów), a tym samym – do podjęcia działań przez Prezesa UOKiK. Aktywność Prezesa UOKiK na tym polu potwierdzają liczne decyzje wydawane w związku z wykorzystywaniem zwodniczych interfejsów i nakładane przez niego kary pieniężne (mogące sięgać nawet 10% obrotu podmiotu).

Jak możemy pomóc?

Jeżeli chcesz zweryfikować, czy mechanizmy stosowane na Twojej stronie mogą zostać zakwalifikowane jako ciemne wzorce, zapraszamy do kontaktu – chętnie pomożemy Ci w tej analizie. 

Hanna Groborz, radca prawny w kancelarii Barta & Partners.